Tweede oorlog met Iran? Einde nucleair akkoord beperkt opties voor Israël en VS
Bron: The Insider
Op 18 oktober 2025 kondigde Iran aan dat het land zich niet langer gebonden voelt aan enige internationale verplichtingen ten aanzien van zijn nucleaire programma, nu het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) uit 2015 officieel is verlopen. De overeenkomst, destijds ondertekend tussen Iran en zes wereldmachten, beperkte de uraniumverrijking van Iran en stelde inspecties door de Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA) verplicht in ruil voor geleidelijke sanctieverlichting. Ondanks pogingen van het Westen, onder leiding van de “E3” (VK, Frankrijk en Duitsland), om Iran tot compromissen te bewegen, heeft Teheran geen interesse getoond in nieuwe onderhandelingen.
Historisch gezien begon de Amerikaanse druk op Iran al kort na de Islamitische Revolutie van 1979, toen de VS hun ambassade in Teheran veroverd zag en personeel werd gegijzeld. Europa sloot zich pas in de jaren 2000 aan toen vermoedens ontstonden dat Iran een nucleair wapenprogramma ontwikkelde. Vanaf 2006 legde de VN sancties op, die vanaf 2010 werden uitgebreid door de VS en de EU, gericht op olie-export, banken en handel. Deze maatregelen troffen de Iraanse economie zwaar, met een ingestorte rial en een terugtrekking van buitenlandse bedrijven.
De JCPOA van 2015, bereikt onder de Obama-regering, beperkte het nucleaire programma van Iran en voorzag in sanctieverlichting. Israël, onder premier Netanyahu, beschouwde het akkoord als te soepel, en waarschuwde dat het Iran niet zou stoppen met het ontwikkelen van kernwapens. Toen Donald Trump in 2016 president werd, trok hij in 2018 de VS terug uit de overeenkomst en herinvoerde sancties, waardoor Europese bedrijven onder druk werden gezet.
In 2025, na jaren van stagnatie en Iran’s weigering concessies te doen, werd de JCPOA definitief ongeldig. In juni voerden Israël en de VS gezamenlijk luchtaanvallen uit op Iraanse nucleaire faciliteiten in Natanz, Fordow en Isfahan. De schade werd aanzienlijk, waarbij sommige faciliteiten onbruikbaar raakten en minstens twee jaar vertraging werd veroorzaakt in het nucleaire programma. Onzekerheid over 450 kilogram verrijkt uranium blijft bestaan.
Tegelijkertijd verkeert de Iraanse economie in crisis. De IMF voorspelt een bbp-groei onder 0,3% in 2025, met een daling van export en import, inflatie tussen 37-43% en een nationale schuld van 40% van het bbp. De rial bereikte een recordlaagte, terwijl monetair beleid werd hervormd. De energie-infrastructuur kampt met tekorten en inefficiënt beheer, en watertekorten troffen bijna het hele land.
Militair staat Iran verzwakt na de 12-daagse oorlog met Israël, waarbij luchtverdediging en een deel van de raketcapaciteit werden vernietigd. Iran probeert nu herstel via binnenlandse wapenproductie en buitenlandse hulp, vooral van China. Rusland levert beperkt materiaal vanwege de oorlog in Oekraïne. Hoewel Iran zijn defensie probeert te herstellen en Hezbollah blijft steunen, blijft het militaire potentieel beperkt.
Supreme Leader Khamenei weigert onderhandelingen met Washington en noemt de verschillen “onoverbrugbaar”. Met het JCPOA verlopen en Iran onbuigzaam, resteert het Westen volgens experts slechts één diplomatische optie: Tehran overtuigen dat een directe militaire confrontatie en de val van het regime onvermijdelijk zijn, waarbij zelfs bondgenoten als China en Rusland niet kunnen beschermen. Anders, zoals de recente luchtaanvallen aantonen, zouden Trump en Netanyahu mogelijk een herhaling van een snelle militaire actie verkiezen boven langdurige onderhandelingen.
De situatie laat zien dat de combinatie van economische druk, militaire schade en diplomatiek falen de regio naar een potentieel nieuwe confrontatie kan leiden, waarbij Iran, Israël en de VS weinig opties hebben buiten dreiging of directe actie.
